Zalmkwekerij en –verwerking, een kijk in de keuken

Maiko, een wederzijdse vriend en ex-collega van ons is momenteel directeur bij werelds grootste zalmkwekerij MarineHarvest uit Noorwegen. Tsja, dat brengt een aantal zaken bij elkaar. Vis, vissen, Noorwegen, oude koeien uit de sloot halen; een rijtje waar de meeste jongens blij van worden! Die kans laten we niet gaan en dus werd een paar maanden terug het plan opgepakt om met zijn drieën naar Noorwegen te gaan voor een lang weekend. Maiko regelt een dag rondleiding door de “keten” van zalmkweek en zalmverwerking en wij regelen een paar dagen vissen voor de kust van Aalesund. En ’s avonds tijdens diner en borrel gaan we op zoek naar oude koeien :-).

Zo gezegd, zo gedaan!

Het bezoek kreeg overigens nog een actueel tintje mee. Recent werd op Totalfishing een artikel over zalmkwekerijen en hun impact op het milieu gepubliceerd <<link naar artikel >>. Een mooie kans om een actueel beeld te vormen door zelf te gaan kijken en verder te bouwen op deze publicatie.

Woensdagavond vertrekken we vanaf Schiphol. De koffers, gevuld met reishengels en diverse soorten kunstaas, worden ingecheckt. Toevalligerwijs staan we achter elkaar in de rij bij de douane en daarom kunnen we snel door naar de lounge voor een eerste drankje (jaaa…. deze zakelijke reizigers zijn enigszins verwend…..). We hebben er zin in. Het is lang terug dat we gedrieën bij elkaar waren en vanuit ons werk delen we een breed netwerk aan mensen. En wat is er nu leuker dan te praten over anderen :-). De vlucht naar Aalesund vertrekt al snel en is maar kort. Eigenlijk een hele bijzondere bestemming; in twee uur zit je rechtstreeks met KLM in midden Noorwegen. Een rit die met de auto en eventueel ferry misschien wel twee dagen zou duren! Bij aankomst halen we de huurauto op en rijden naar het hotel. Deze ligt midden in het oude centrum aan het water en al direct zijn we gegrepen door de prachtige Jugendstil stijl van de gebouwen in Aalesund en het uitzicht over de fjorden en bergen. Het blijft toch bizar hoe vliegen je in no time van de ene wereld in de andere kan brengen!

Oude haven Aalesund, volledig Jugendstil

.

We drinken nog een biertje in de (overigens keurige) kroeg “Dirty Nelly” in de buurt van het hotel en gaan dan slapen. Morgen begint de dag op tijd met een uitgebreid bezoek aan de locaties van Marine Harvest in de buurt van Aalesund; we zijn erg nieuwsgierig en benieuwd!

MarineHarvest:
MarineHarvest is het grootste zalmkweek en zalmverwerkingsbedrijf ter wereld. Ongeveer 25-30% van de wereldproductie van zalm wordt door dit bedrijf gerealiseerd. MarineHarvest is een Noors bedrijf met vestigingen over de hele wereld en met het hoofdkantoor in Bergen, Noorwegen. Op vele plekken in de wereld wordt zalm opgekweekt voor verwerking en consumptie. Voor meer informatie: www.marineharvest.com

Wij gaan vandaag de locaties rond Aalesund bezoeken. We worden begeleid door Ina, de marketing collega van MarineHarvest in Noorwegen. De dag begint op een snel jacht dat ons diep het fjord in gaat brengen naar de eerste locatie waar eitjes tot kleine vis worden opgekweekt. Hierna gaan we de drijvende netten bezoeken (die degenen die vissen in Noorwegen vast hebben zien drijven) en als laatste bezoeken we de productielocatie waar zalm wordt versneden tot mooie filets en vervolgens de wereld worden overgezonden.

De eerste locatie:

Na een werkelijk prachtige boottocht door het fjord met schitterende vergezichten arriveren we op de eerste locatie.

Vertrek uit Aalesund

.

Eindeloos mooi

.

We wandelen vanaf de boot richting het kweekcentrum waar we vriendelijk worden ontvangen. Na de nodige hygiëne maatregelen (schoenen uit, handen wassen, speciale jas aan) krijgen we een introductie en rondleiding door deze locatie.
Het proces start hier met zalmeitjes die opgekweekt worden in zoet water. Het zoete water wordt genomen uit een bergrivier die langs de locatie loopt. Dit water is ijskoud en wordt opgewarmd door warmtewisselaren die water uit het fjord (dat warmer is) langs het koude zoete water laten stromen. Dit zoete water komt in grote bassins waarin per bassin tienduizenden (!) kleine zalmpjes zwemmen. Een eenvoudig maar ingenieus overloopsysteem laat het water rustig rondstromen en via een filter automatisch afvoeren richting het fjord.

Warmtewisselaren zorgen voor energiebesparingen

.

Duizenden mini-zalmpjes per bassin

.

kweekbakken

.

Zodra de zalmen wat groter zijn gaan ze naar grotere bassins buiten waarin ze verder groeien. Uiteindelijk worden ze hier, wanneer ze ongeveer 20cm groot zijn, langzaam blootgesteld aan meer zout water waardoor ze uiteindelijk klaar zijn om vervoerd te worden naar de drijvende netten.

Overgang van zoet- naar zoutwater

.

Prachtig gesitueerd aan het fjord

.

Klaar om verder te groeien in de drijvende netten

.

Tijdens deze opgroeiperiode worden de zalmen allemaal, stuk voor stuk, individueel gevaccineerd om beter bestand te zijn tegen ziekten. Op het moment dat wij er waren vond deze vaccinatie plaats en het was fascinerend te zien hoe de zalmpjes via een buis met stromend water richting het vaccinatiestation worden “gespoeld” om daarna gevaccineerd te worden en terug te komen in de bassins.

Onderweg naar het vaccinatiestation

.

Individuele vaccinatie

.

terug in de bakken

.

Hiermee eindigt het bezoek aan deze locatie en lopen we terug naar de boot, op weg naar locatie 2, de drijvende netten!

Locatie 2:
Na een halfuurtje varen terug in de richting van Aalesund leggen we op het water aan tegen het “feedstation”; het station waarop de mensen van Marine Harvest bivakkeren die toezicht houden op de drijvende netten en waarin het visvoer wordt opgeslagen dat via een luchtpompsysteem het voer automatisch richting de verspreiders boven de drijvende netten pompt.

Aangemeerd aan het feedstation

.

Op deze plek liggen 8 drijvende netten. In elk van deze netten zitten ongeveer  180.000 zalmen, in totaal dus ongeveer1,5 miljoen zalmen op deze plek! Afhankelijk van de grootte van de zalmen en de tijd van het jaar gaat er dagelijks tussen de 10.000 en 40.000 kilo voer naar de netten. De kunst is precies genoeg te voeren en de balans te vinden tussen voldoende voer voor de zalmen en teveel voer dat door het net heen zakt en verlies voor het bedrijf zou betekenen. Niet voor niets dat keuze van de locatie van deze netten en het onderzoek ter plekke heel belangrijk is om de effecten op het milieu te minimaliseren. Op afstand lijken deze netten nog klein in het fjord, maar als je erop staat zie je pas hoe groot ze zijn. We vinden het echt een belevenis. Voor vissers zijn deze gebieden streng verboden en nu staan we er dan, schitterend! De zalmen springen in het rond, we kijken onze ogen uit!

Bekend beeld voor vele vissers

.

Pas als je erop staat zie je hoe groot ze zijn

.

Honderdduizenden zalmen zwemmen actief rond

.

Beheer, onderzoek en ziektebeheer
Op de plek van de netten is continu personeel aanwezig. Zij monitoren de conditie van de vis en de omgeving. De locatie van de netten wordt zorgvuldig gekozen. Er wordt een plek gekozen waar voldoende stroming in het fjord staat om de residuen af te voeren zodat de omgeving rond de netten zo schoon mogelijk blijft. Daarnaast moet de stroming weer niet te hard zijn om de zalmen te beschermen. Rond en onder de enorme netten wordt bodemonderzoek uitgevoerd om continu de belasting op de omgeving te monitoren. Hiervoor zijn door de overheid strenge normeringen opgesteld waaraan de stations moeten voldoen.

Schema van de locatieopbouw

.

indruk van de grootte van een drijvend net

.

Regelmatig bodemonderzoek

.

De vis zelf kan last krijgen van een paar ziektes. Deze ontstaan voornamelijk door de invloeden van zeeluis. Zeeluis is een griezelig uitziend parasitair beestje dat rondzwemt in de zeeën rond Scandinavië. Het hecht zich vast op een vis en eet slijm en huidcellen van de vis. Hiermee groeit de luis en laat hij de eitjes los waarmee zijn twee staarten gevuld zijn.

De zeeluis heeft een complexe levenscyclus. Maar uiteindelijk zijn het de vrouwtjes met hun lange achterlijven die de ellende op de vis kunnen veroorzaken. De vis raakt verzwakt en kan uiteindelijk secundaire ziekten krijgen zoals de gevreesde pancreas disease.

Waar voorheen veel antibiotica werden gebruikt wordt nu gebruik gemaakt van natuurlijke bronnen om de luis te bestrijden, namelijk: vis!! De lumpfish en de wrasse zijn visjes die verzot zijn op zeeluis en deze vissen worden in grote aantallen samen met de zalmen in de netten uitgezet. Ze eten vervolgens de luizen van de zalmen af en “buiken dan lekker uit” in speciaal voor hen ingerichte schuilplaatsen aan de zijkanten van de netten (een soort opengeknipte plastic zakken). Dat het effectief is blijkt wel uit de enorme hoeveelheid luizen die ze op dit station uit één lumpfish haalden en het belangrijke feit dat dit station al drie jaar zonder noemenswaardige ziekteproblemen operationeel is!

Levenscyclus zeeluis

.

Lumbfish

.

Hmmmm, lekker, zeeluis!

.

Schuilplaats voor lumbfish

.

Hoewel de  zeeluis een grote voorkeur heeft voor zalm, kunnen ook andere vissen last van de zeeluis hebben. Roel ving enkele jaren terug in het Lyngenfjord in Noord Noorwegen al een meterkabeljauw die onder de luis zat en daar zichtbaar last van had (mager). De vistrip direct na dit bezoek ving John een heilbot; en ook deze heilbot had luis op zijn lijf zitten!

Mooie heilbot met zeeluis

.

Zeeluisdetail

.

Natuurlijk moet ook in de gaten gehouden worden of er niet teveel wordt gevoerd. Dat is niet alleen zonde van het geld maar ook onnodig belastend voor het milieu in de omgeving. De zalm heeft een verbazingwekkend goede voederconversie van 1.09, dat wil zeggen dat er 1.09 kg voer nodig is om een zalm 1 kg te laten groeien in lichaamsgewicht. Voor een kip is de voederconversie 2, voor een varken 6 en voor een rund is maar liefst 9 kg voer nodig om een rund 1 kg te laten groeien. Om het overvoeren van de zalmkooien te checken hanteert het personeel een eenvoudige en effectieve techniek: er wordt met een handlijn benedenstrooms van de netten gevist. De vis buiten de netten die gevangen wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van visvoer in de ingewanden, en daarna geconsumeerd. Eenvoudiger kan niet. Als er voer in de vis zit, wordt er teveel gevoerd. Of er is iets met de zalm aan de hand waardoor ze niet eten, simpeler kan niet.

.

Snel even vissen!!
Wij maken van de gelegenheid gebruik om Maiko even te laten vissen. Hij heeft werkelijk nog nooit gevist en moet onverwachts eerder vertrekken waardoor hij niet meekan met de vistrip die hierna volgt. Dit is de kans om hem wat te laten vangen! De observatieboot wordt benedenstrooms gevaren, de handlijn wordt losgemaakt en zakt naar de bodem met een aantal gummi’s. Maiko beweegt de lijn wat heen en weer en al snel voelt hij wat rukjes, en dan nog wat meer, en dan helemaal wat meer!! De lijn beweegt zich met kracht onder de boot door, opzij en weer terug. Ook het personeel wordt zenuwachtig, hier hangt iets serieus aan! Maiko doet zijn best om de lijn omhoog te krijgen en na een tijdje zien we de vissen: drie mooie koolvissen! Maiko poseert trots met de grootste van het stel; niet slecht voor de eerste vis in je leven…. Roel en ik zijn bang dat wij deze grootte wel eens niet kunnen gaan evenaren de komende twee dagen…..

Handlijn wordt uitgezet

.

Maiko aan de slag

.

Tsja, als dat in dezelfde richting gaat zwemmen ……..

.

De eerste vis……….

.

Na deze hilariteit gaan we terug naar het feedstation waar we nog een presentatie krijgen en een paar lekkere hapjes worden aangeboden. We zijn onder de indruk van de professionaliteit en rust die van deze mensen uitgaat. We zijn eigenlijk wel een beetje jaloers; in de prachtigste natuur zorgdragen voor gezonde zalmen. En als controle techniek elke dag even vissen…… Dat is nog eens wat anders dan die kantoorbanen van ons……..

Uitzicht vanaf kantoor

.

Na afscheid genomen te hebben stappen we weer over op het jacht en gaan we door naar de laatste locatie, de fabriek!

.

Locatie 3:
De verwerkingsfabriek is centraal gelegen in het eilandengebied rond Aalesund. De vis wordt ontvangen en opgeslagen in grote netten die buiten de fabriek in het fjord drijven. Vanaf hier worden ze de fabriek ingevoerd voor verwerking.

De fabriek is prachtig gelegen

.

Overzicht; duidelijk zichtbaar zijn de ontvangstbassins

.

Wij worden ontvangen door de fabrieksdirecteur die ons een lekkere lunch aanbiedt. Hierna krijgen we een korte presentatie over de opzet en grootte van de fabriek en start de rondleiding. Opnieuw voorafgegaan door uitgebreide hygiëne maatregelen (handen wassen, haarnetje, laboratoriumjas, overschoenen, sieraden af, etc.). En dat herhaalt zich van ruimte naar ruimte.

We volgen de route van de zalm door de fabriek. Beginnend bij binnenkomst na schoonmaken en startend met versnijden naar twee filets. En wat een tempo! Per snijmachine per minuut worden er maar liefst 21 zalmen versneden tot 42 filets….. De hele dag door…….

doorvoer na schoonmaken

.

sorteren

.

Op de fileerlijn plaatsen

.

Fileermachine

.

Filets

.

De filets vervolgen hun weg vervolgens langs een aantal dames die gezien de snelheid en handigheid met hun fileermessen niet de dames zijn om het mee aan de stok te krijgen…. Aansluitend wordt de zalm voorbereid voor verpakken, opgestapeld in dozen en klaargemaakt voor transport met behulp van een aantal robots. Altijd leuk om te zien, helemaal wanneer John tijdens het nemen van de foto een sensor raakt waardoor het proces wordt onderbroken en een rood knipperende lamp duidelijk maakt dat er iets niet goed is gegaan…… :-).

Samenkomst van de lijnen

.

Schoon en overzichtelijk

.

Verpakt voor transport

.

Automatische belading

.

Tussendoor wordt ons alles verteld over de veiligheidsmaatregelen die zijn genomen voor de medewerkers, hoe de verschillende shifts zijn ingedeeld en hoe de fabriek hygiënisch wordt gehouden. Het is duidelijk hoeveel daarbij komt kijken en dat Marine Harvest dit zeer serieus benaderd.

Na een uitgebreide verkleedpartij terug naar onze eigen kleren beëindigen we het fabrieksbezoek. We bedanken iedereen en verlaten met de boot het terrein, terug naar Aalesund.

We laten de fabriek weer achter ons

.

De terugweg is ruig. De wind is lekker opgestoken en de route wordt buitenom gekozen, via zee. We stuiteren heerlijk over de golven. We kijken terug op een unieke dag. Het gebeurt niet vaak dat je op zo’n uitgebreide manier de keten van een bedrijf kunt volgen. Het voelde als een 8 uur durende real-life aflevering van Discovery channel. En ook nog zo relevant omdat het dicht op onze hobby zit. We zijn onder de indruk. Het is duidelijk dat MarineHarvest zijn zaken serieus neemt. Maar ook dat dit hele proces één groot gevecht is tegen ziekten en veel investeringen vergt om de impact op het milieu te minimaliseren. We hebben daar een goede indruk van gekregen alhoewel we ons realiseren dat dit natuurlijk maar één bezoek betreft. In ieder geval heeft het ons de indruk achtergelaten dat er de laatste jaren het nodige is gebeurd en dat de ontwikkelingen niet stilstaan. In die zin was dit bezoek een prachtige aanvulling op de informatie in het artikel op Totalfishing en maakte het ons duidelijk dat de zaken er niet zo zwart/wit voorstaan als in dat artikel werd gesuggereerd. Zonder dat we naïef zijn over de risico’s die iedere grootschalige productie met zich meeneemt en zeker degene die direct op de natuur zitten, zoals zalm, maar ook bijvoorbeeld veeteelt en vele vormen van landbouw.

Terug in Aalesund nemen we afscheid van de schipper. En na een korte opfrisbeurt in het hotel begeven we ons naar het restaurant waar de avond wordt afgesloten met een prachtig diner. We bedanken Maiko en Ina hartelijk en na nog een gezellige borrel gaan we slapen. Maiko gaat morgenochtend vroeg naar Nederland. Roel en ik gaan nog twee dagen…… vissen!!! Maar daarover meer in het volgende artikel.

John Smit & Roel Orsel

Gerelateerde artikelen:

• Vissen in Aalesund, Noorwegen
• Vissen in Bergsjord Loppa Noorwegen (nieuwe visreis bestemming!)
• Skarnsundet Noorwegen, gevarieerde visserij!
• Norway summer holidays starts in Nusfjord, Lofoten, part 2
• Lyngenfjord, een verjaardagscadeau, deel 2